ลิ้นจี่
สถานการณ์ทั่วไป
ลิ้นจี่เป็นไม้ผลอีกชนิดหนึ่งที่คนชอบรับประทาน เนื่องจากมีรสชาติดี หวาน หอม สีสวย จึงทำให้เป็นที่ต้องการทั้งภายในและต่างประเทศ นอกจากจะใช้รับประทานสดแล้ว ยังแปรรูปเป็นลิ้นจี่ บรรจุกระป๋องด้วย
ลักษณะทั่วไปของพืช
ลิ้นจี่เป็นไม้ผลกึ่งเมืองร้อน ลำต้นเป็นทรงพุ่มแผ่กว้าง เมื่อเจริญเต็มที่ลำต้นสูงประมาณ 10 - 12 เมตร เป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญ ของภาคเหนือ เจริญเติบโตได้ดีในสภาพภูมิอากาศหนาว ชอบดินร่วนซุย ความเป็นกรดเป็นด่างระหว่าง 5 - 6 มีการระบายน้ำดี และควรมีระดับความสูงจากระดับน้ำทะเลมากกว่า 400 เมตร ต้องการอากาศหนาวในช่วงออกดอก คือ ต่ำกว่า 15 องศาเซลเซียส ไม่น้อยกว่า 250 ชั่วโมง หรือ ต่ำกว่า 10 องศาเซลเซียส ไม่น้อยกว่า 50 ชั่วโมง แต่มีบางพันธุ์ซึ่งเป็นลิ้นจี่ที่ปลูกในเขตภาคกลาง ได้แก่ พันธุ์ค่อม สามารถออกดอกติดผลได้ในสภาพอากาศ ภาคกลาง ปริมาณน้ำฝนที่เหมาะสมอยู่ระหว่าง 1,000 - 1,500 มิลลิเมตร / ปี ความชื้นสัมพัทธ์ในระยะก่อน ออกดอก ควรต่ำกว่า 80% และในระยะติดผลอยู่ในช่วง 80 - 100% ลิ้นจี่อายุประมาณ 3 ปี ถ้ามีการดูแลรักษาและการตัดแต่งที่ดี ลิ้นจี่จะให้ผลผลิตได้ดีมากกว่า 30 ปี ระยะเวลาตั้งแต่ออกดอกถึงเก็บเกี่ยวผลผลิตประมาณ 4 เดือน ผลผลิตเฉลี่ยประมาณ 200 กิโลกรัม / ต้น ขนาดผลลิ้นจี่อยู่ระหว่าง 60 -90 ผล/กิโลกรัม ฤดูกาลเก็บเกี่ยวผลผลิตระหว่างกลางเดือนเมษายนถึงเดือนพฤษภาคม
การปลูก
วิธีการปลูก
1.ควรปลูกในช่วงต้นฤดูฝน
2. ควรขุดหลุมปลูกให้มีขนาดกว้างและลึกประมาณ 50 เซนติเมตร
3. ผสมดิน ปุ๋ยคอก และปุ๋ยร็อคฟอสเฟตเข้าด้วยกันในหลุมสูงประมาณ 2 ใน 3 ของหลุม
4. ยกถุงกล้าต้นไม้วางในหลุม โดยให้ระดับของดินในถุงสูงกว่าระดับดินปากหลุมปลูกเล็กน้อย
5. ใช้มีดที่คมกรีดถุงจากก้นถุงขึ้นมาถึงปากถุงทั้ง 2 ด้าน (ซ้ายและขวา)
6. ดึงถุงพลาสติกออก โดยระวังอย่าให้ดินแตก
7. กลบดินที่เหลือลงไปในหลุม
8. กดดินบริเวณโคนต้นให้แน่น
9. ปักไม้หลักและผูกเชือกยึดเพื่อป้องกันลมพัดโยก
10. หาวัสดุคลุมดินบริเวณโคนต้น เช่น ฟางข้าว หญ้าแห้ง
11. รดน้ำให้ชุ่ม
12. ทำร่มเงา เพื่อช่วยพรางแสงแดด
การดูแลรักษา
การให้ปุ๋ย
- ต้นที่ยังไม่ให้ผลผลิตใส่ปุ๋ยบำรุงต้น ใช้ปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15 อัตรา 500 กรัม / ต้น แบ่งใส่ 2 - 3 ครั้ง
- ต้นที่ให้ผลผลิตแล้ว แบ่งการใส่ปุ๋ยดังนี้
1. บำรุงต้น ใช้ปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15
2. ระยะสร้างตาดอก ใช้ปุ๋ยเคมีสูตร 8-24-24
3. บำรุงผล ใช้ปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15
4. ปรับปรุงคุณภาพ ใช้ปุ๋ยเคมีสูตร 13-13-21 ส่วนปริมาณปุ๋ยที่ใช้ขึ้นอยู่กับอายุของต้น และผลผลิตบนต้น ซึ่งอัตราที่ใช้อยู่ระหว่าง 2 - 5 กิโลกรัม / ต้น / ปี
การให้น้ำ
- ลิ้นจี่อายุ 1 -3 ปี ในฤดูแล้งให้น้ำสม่ำเสมออย่างน้อยเดือนละ 2 ครั้ง
- ลิ้นจี่ที่ให้ผลผลิตแล้วในฤดูแล้งต้องให้น้ำสม่ำเสมออย่างน้อยเดือนละ 2 ครั้ง แต่ในช่วงเดือนพฤศจิกายน ก่อนออกดอกควรงดการให้น้ำ และเริ่มให้น้ำเมื่อแทงช่อดอกประมาณ 50% และควรให้ปริมาณน้อยและค่อยเพิ่มปริมาณ และควรงดให้น้ำก่อนเก็บเกี่ยว 7 - 10 วัน
การปฏิบัติอื่น ๆ
- เมื่อต้นลิ้นจี่อายุ 1 -2 ปี ตัดแต่งกิ่งเพื่อสร้างทรงต้น
- ต้นลิ้นจี่ที่ให้ผลแล้ว การตัดแต่งกิ่งช่วยให้ทรงพุ่มโปร่งดูแลรักษาสะดวก ป้องกันการโค่นล้ม ช่วยให้ผลดกสม่ำเสมอ ซึ่งแบ่งได้ 2 ประเภท คือ
1. การตัดแต่งกิ่งประจำปี ทำหลังจากเก็บเกี่ยวแล้ว
2. การตัดแต่งกิ่งตามความจำเป็น
- การให้ปุ๋ยทางใบเป็นการเสริมให้ต้นลิ้นจี่ได้รับปุ๋ยโดยตรง และต้นลิ้นจี่สามารถนำไป ใช้ได้ทันที ซึ่งควรใช้ในกรณีต่อไปนี้
- เมื่อต้นลิ้นจี่แตกใบอ่อนช้าหรือไม่สม่ำเสมอ ควรใช้ปุ๋ยไทโอยูเรีย อัตรา 100 - 150 กรัม / น้ำ 20 ลิตร พ่นทั่วทรงพุ่ม 1 - 2 ครั้ง ห่างกัน 7 - 10 วัน จะช่วยให้การแตกใบอ่อนเร็วขึ้น และพร้อมกัน
- ถ้าใบมีความสมบูรณ์ต่ำคือใบไม่มีสีเขียวเข้มเป็นมัน ควรพ่นปุ๋ยทางใบสูตร 30-20-10 หรือ 20-20-20 อัตรา 20 - 30 ซีซี / น้ำ 20 ลิตร จะช่วยเพิ่มความสมบูรณ์แก่ใบให้มากขึ้น
- ระยะใบแก่ก่อนออกดอกเพื่อช่วยให้ใบแก่เร็วขึ้น และช่วยป้องกันการแตกใบอ่อน เมื่อมี ฝนตก ควรพ่นปุ๋ยทางใบสูตร 0-52-34 อัตรา 100 - 150 กรัม / น้ำ 20 ลิตร 2 ครั้ง ห่างกัน 7 - 10 วัน
- ช่วงลิ้นจี่ใกล้ออกดอก ควรพ่นปุ๋ยทางใบเพื่อเพิ่มความสมบูรณ์และกระตุ้นตาดอก เช่น ปุ๋ยสูตร 10-52-17 หรือ 10-45-10 อัตรา 20 - 30 ซีซี / น้ำ 20 ลิตร และหลังจากแทงช่อดอกแล้วควรฉีดพ่น อีกครั้ง เพื่อบำรุงช่อดอกและช่วยให้ติดผลดีขึ้น
- ช่วงลิ้นจี่ติดผลขนาดโตปานกลาง อาจจะให้ปุ๋ยทางใบเพื่อช่วยเร่งการเจริญและเพิ่มคุณภาพของผล โดยใช้ปุ๋ยสูตร 10-20-30 อัตรา 20 - 30 ซีซี / น้ำ 30 ลิตร
- การควั่นกิ่งจะช่วยให้มีการสะสมอาหารสำหรับการออกดอกได้เพียงพอ ช่วงเวลาที่ควั่นคือ ในระยะใบแก่ก่อนออกดอกประมาณเดือนพฤศจิกายน หรือช่วงปลายฤดูฝน โดยเลือกกิ่งขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางระหว่าง 1.5 - 4 นิ้ว ใช้เลื่อยโค้งตัดแต่งกิ่งขนาด 1 มิลลิเมตร เลื่อยเปลือกไม้โดยรอบ อย่าให้เข้าเนื้อไม้ แล้วใช้ลวดขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5 มิลลิเมตร พันรอบกิ่งตรงรอยควั่น และใช้คีมขันลวดให้แน่นสนิท กับรอยเลื่อยหลังจากรัดลวดไว้ประมาณ 30 - 45 วัน สังเกตดูจะเห็น ส่วนบนของรอยควั่นจะโตกว่าส่วนล่างเล็กน้อย จึงแก้ลวดมัดออก
การป้องกันกำจัดศัตรูพืช
- ระยะแตกใบอ่อน ควรตรวจสอบและฉีดพ่นสารเคมีป้องกันกำจัดโรคแมลง ที่ทำลายใบอ่อน เช่น ไรกำมะหยี่ หนอนเจาะกิ่ง หนอนม้วนใบ โดยใช้สารคาร์บาริล อามีทราส
- ระยะก่อนออกดอก ควรฉีดพ่นสารเคมีป้องกันโรคแมลง ที่มีการระบาด เช่น มวนลำไย ใช้ไซฮาโลทรินแอล คาร์บาริล
- ระยะติดผลขนาดเล็ก มีการระบาดของหนอนเจาะขั้วผล มวนลำไย ไรกำมะหยี่ ควรฉีดพ่นสารเคมีอย่างต่อเนื่อง เช่น คาร์บาริล อามีทราส
ปฏิทินการปฏิบัติดูแลรักษา ลิ้นจี่ในเขตภาคเหนือ
ม.ค. ก.พ. มี.ค. เม.ย.-พ.ค. มิ.ย. ก.ค.-ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.
-ระยะช่อ ดอก -ให้น้ำ สม่ำเสมอ -ฉี ดพ่น สารเคมี ป้องกัน กำจัดโรค แมลง -ติดผลอ่อน -ใส่ปุ๋ยสูตร 15-15-15 -ให้น้ำสม่ำ เสมอ -ฉีดพ่นสาร เคมป้องกัน กำจัดโรค แมลง -ฉีดพ่น สารเคมี ป้องกัน กำจัดโรค แมลง -ห่อผลเมื่อ เปลือกเริ่ม เปลี่ยนสี -เก็บเกี่ยว ผลผลิต
-ตัดแต่ง กิ่ง -ใส่ปุ๋ย คอก ปุ๋ย เคมีสูตร 15-15-15 -ระยะแตก ใบอ่อน -ฉีดพ่นสาร เคมีป้อง กันกำจัด โรคแมลง -ใส่ปุ๋ย คอกและ ปุ๋ยเคมี สูตร 8-24-24 -งดการ ให้น้ำ -กำจัด วัชพืช -ควั่นหรือ รัดด้วยลวด -คลายลวด หลัง30-45 วัน -เริ่มแทง ช่อดอก
การปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว
1. ดัชนีการเก็บเกี่ยว ผลลิ้นจี่แก่หลังจากดอกบานประมาณ 4 เดือน และสังเกตจากขนาดของผล โตเต็มที่ สีของผลเปลี่ยนจากสีเขียวเป็นสีชมพูปนแดง ไหล่ผลกว้างออก ฐานของหนามที่เปลือกขยายออก ปลายหนามแหลม ร่องหนามถ่างออกเห็นได้ชัด เนื้อแห้ง กลิ่นหอม รสหวาน
2. การเก็บเกี่ยว ควรเก็บเกี่ยวในเวลาที่แสงแดดไม่ร้อนจัด แล้วขนย้ายมารวมกันที่ร่ม ทำการตัดแต่งช่อผล คัดขนาดและจัดชั้นคุณภาพ บรรจุภาชนะ
3. การลดอุณหภูมิก่อนการเก็บรักษา หรือขนส่ง ทำได้หลายวิธี ได้แก่ การจุ่มในน้ำฝน หรือ ผ่านห้องเย็น / รถห้องเย็น
4. อายุการเก็บรักษา การเก็บรักษาผลผลิตลิ้นจี่ควรเก็บไว้ที่อุณหภูมิต่ำ ความชื้นสัมพัทธ์ร้อยละ 90 - 95 ถ้าเก็บรักษาที่อุณหภูมิ 5 องศาเซลเซียส จะเก็บได้นาน 2 สัปดาห์ หรืออุณหภูมิ 8 - 10 องศาเซลเซียส จะเก็บได้นาน 7 - 10 วัน
5. การรมควันซัลเฟอร์ไดออกไซด์ เพื่อควบคุมการเน่าเสียนิยมใช้สำหรับผลผลิตลิ้นจี่ส่งออก ผลลิ้นจี่ที่ผ่านการรมควัน ถ้าเก็บไว้ที่อุณหภูมิ 4 องศาเซลเซียส จะมีอายุการเก็บรักษานาน 4 - 6 สัปดาห์
