อสุภ แปลว่า ไม่สวย ไม่งาม
กรรมฐาน แปลว่า ตั้งอารมณ์ไว้ให้เป็นการเป็นงานรวมความแล้วได้ความว่า ตั้งอารมณ์เป็นการเป็นงานในอารมณ์ที่เห็นว่า ไม่มีอะไรสวยสดงดงาม มีแต่ความสกปรกโสโครก น่าเกลียดน่าสะอิดสะเอียน กำลังสมาธิของอสุภกรรมฐาน
สำหรับอสุภกรรมฐานนี้เป็นสมถกรรมฐานที่ให้ผลในทางกำจัดราคะจริตเหมือนกันทั้ง ๑๐ กอง นั่นก็คือการค้นคว้าหาความ จริงจากวัตถุที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต ที่นิยมชมชอบกันว่าสวยสดงดงาม ที่บรรดามวลชนทั้งหลายพากันมัวเมา หลงใหลใฝ่ฝัน ว่าสวยสดงดงามจนเป็นเหตุให้เกิดภยันตรายแก่ตน ลืมชีวิตความเป็นอยู่ของตน เป็นการประพฤติที่ฝืนต่อกฎของความ เป็นจริง เป็นเหตุของความทุกข์ที่ไม่รู้จักจบสิ้น
อสุภกรรมฐาน ท่านใด้จำแนกไว้เป็น ๑๐ อย่างด้วยกัน คือ ๑.อุทธุมาตกอสุภ คือ ร่างกายของคนและสัตว์ที่ตายไปแล้ว นับแต่วันเป็นต้นไปมีร่างกายขึ้นบวม พองไปด้วยลม หรือที่เรียก กันว่า ผีตายขึ้นอืดนั่นเอง
ความมุ่งหมาย
อุทธุมาตกอสุภ ท่านสอนไว้เพื่อที่เป็นที่สบายของบุคคลผู้มีความกำหนัดยินดีในทรวดทรงศัณฐาน และแสดงให้เห็นเนื้อแท้ของทรวดทรงสัณฐานวาไม่มีสภาพคงที่ ในที่สุดก็ต้องขึ้นอืดพอง เหม็นเน่า เป็นสิ่งที่น่า โสโครกไม่น่าใคร่ ไม่น่าชอบใจ
--------------------------------------------------------------------------------
๒.วินีลกอสุภ เป็นร่างกายที่มีสีเขียว สีแดง สีขาว คละปนระคนกัน คือ มีสีแดงในที่ที่มีเนื้อมาก มีสีขาวในที่ที่มีน้ำเหลืองน้ำหนอง มาก มีสีเขียวในที่ที่มีผ้าสีเขียวคลุมไว้ อาศัยที่ร่างของผู้ตายส่วนใหญ่ก็ปกคลุมด้วยผ้านั่นเอง
ความมุ่งหมาย
วินีลกอสุภ เป็นที่สบายของบุคคลที่หนักไปในทางมีความใคร่พอใจในผิวพรรณที่ผุดผ่องและแสดง ให้เห็นว่าผิวพรรณนั้นไม่สวยจริง ในที่สุดก็จะมีแต่สิ่งโสโครกหลั่งใหลออกมาทำให้กลายเป็นของน่าเกลียดโสโครก
--------------------------------------------------------------------------------
๓.วิปุพพกอสุภ เป็นซากศพที่มีน้ำเหลืองไหลอยู่เป็นปกติ
ความมุ่งหมาย
วิปุพพกอสุภ เป็นที่สบายของบุคคลผู้มีความยินดีในผิวพรรณที่ปรุงด้วยเครื่องหอมที่เอามาฉาบทาไว้ และะแสดงให้เห็นว่า เครื่องหอมที่ฉาบทาประทินผิวไว้นั้นไม่มีความหมาย ในที่สุดก็ต้านทานสิ่งโสโครกที่อยู่ภายในไม่ได้
--------------------------------------------------------------------------------
๔.วิฉิททกอสุภ คือซากศพที่มีร่างกายขาดเป็นสองท่อนในท่ามกลาง มีกายขาดออกจากกัน
ความมุ่งหมาย
วิฉิททกอสุภ เป็นที่สบายของบุคคลร่างกายที่มีแท่งทึบ มีเนื้อล่ำที่พอกพูนนูนออกมา ซึ่งเป็นเครื่องบำรุง ราคะของผู้ที่มักมากในเนื้อแท่งทึบที่กำเริบ และแสดงให้เห็นว่า ร่างกายนี้มิใช่แท่งทึบตาามที่คิดไว้ ความจริงเป็นโพรง โปร่งอยู่ภายในและเต็มไปด้วยของโสโครก
--------------------------------------------------------------------------------
๕.วิกขายิตกอสุภ เป็นร่างกายของซากศพที่ถูกสัตว์ยื้อแย่งกัดกิน
ความมุ่งหมาย
วิกขายิตกอสุภ กรรมฐานนี้เป็นที่สบายของบุคคลผู้มีความกำหนัดยินดี ในเนื้อกล้ามบางส่วนของร่างกาย เช่น เต้านม เป็นต้น และแสดงให้เห็นว่าในไม่ช้ากล้ามเนื้อนั้นก็จะต้องวิปริตสลายตัวไป
--------------------------------------------------------------------------------
๖.วิกขิตตกอสุภ เป็นซากศพที่ถูกทอดทิ้งใว้จนส่วนต่างๆกระจัดระจายออกไปคนละทาง
ความมุ่งหมาย
วิกขิตกอสุภ อสุภนี้เป็นที่สบายของบุคคลผู้มีความกำหนัดยินดี ในลีลาอิริยาบถ มีการยกย่ง ก้าวไป ถอยกลับ และการคู้แขนเหยียดแขน ของเพศตรงข้ามแงท่อนกล้ามเนื้อนั้น แต่ในที่สุดก็ต้องกระจัดพลัดพรากกันไปเป็นท่อนน้อยท่อน ใหญ่ตามที่ปรากฏนี้
--------------------------------------------------------------------------------
๗.หตวิกขิตตกอสุภ คือซากศพที่ถูกสับฟันเป็นท่อนน้อยท่อนใหญ่
ความมุ่งหมาย
หตวิขิตตกอสุภ เป็นที่สบายของบุคคลผู้มีความกำหนัดยินดีในข้อต่อ คือร่างกายที่มีอาการ ๓๒ ครบถ้วน คนประเภท นี้รักไม่เลือก ถ้าเห็นว่าเป็นคนมีอวัยวะไม่บกพร่องแล้วเป็นรักได้ กรรมฐานข้อนี้แสดงให้เห็นว่า การติดต่อส่วนต่างๆของร่างกาย นี้ไม่จีรังยั่งยืน ในไม่ช้าก็จะต้องพลัดพรากจากกันตามกฎของธรรมดา
--------------------------------------------------------------------------------
๘.โลหิตกอสุภ คือซากศพที่มีเลือดใหลออกเป็นปกติ
ความมุ่งหมาย
โลหิตกอสุภ เป็นที่สบายของคนรักความงามของร่างกายที่ตกแต่งด้วยเครื่องประดับ คือเป็นคนที่บูชาเครื่องอาภรณ์ มากกว่าเนื้อแท้ กรรมฐานข้อนี้แสดงให้เห็นว่า อาภรณ์นั้นไม่สามารถที่จะรองรับสิ่งโสโครกภายในร่างกายได้ ในที่สุดก็จะหลั่งใหลออก มา เป็นที่น่ารังเกียจ
--------------------------------------------------------------------------------
๙.ปุฬุวกอสุภ คือซากศพที่เต็มไปด้วยตัวหนอนคลานกินกันอยู่
ความมุ่งหมาย
ปุฬุวกอสุภ เป็นที่สบายของคนที่ยึดถือว่า ร่างกายนี้เป็นของเรา แต่รางกายนี้ไม่ใช่ของเรา ร่างกายของเราเป็นสาธารณะ แก่หมู่หนอนที่กำลังกินอยู่ ถ้าร่างกายเป็นของเราจริง เจ้าของร่างคงไม่ปล่อยให้หนอนกัดกินเป็นอาหารได้
--------------------------------------------------------------------------------
๑๐.อัฏฐิกอสุภ คือซากศพที่มีแต่กระดูก
ความมุ่งหมาย
อัฏฐิกอสุภ เป็นที่สบายของผู้มีความกำหนัดยินดีในฟันที่ขาวราบเรียบเงางาม กรรมฐานข้อนี้แสดงให้เห็นว่ากระดูกฟันนี้ ต้องหลุดถอนเป็นธรรมดา ไม่คงสภาพสวยงามให้ชมอยู่ตลอดเวลา
--------------------------------------------------------------------------------
รูปภาพเพื่อ พิจารณาอสุภกรรมฐาน http://www.kmitl.ac.th/buddhist/tumma/asupa.html
การพิจารณาอสุภ
การพิจารณาอสุภทั้ง ๑๐ อย่างนี้ ท่านสอนให้ให้พิจารณาเพื่อถือเอานิมิตโดยอาการ ๖ อย่างดังต่อไปนี้ ๑.พิจารณาโดยสี คือให้กำหนดว่า ซากศพนี้เป็นร่างกายของคนดำหรือคนขาว หรือเป็นร่างกายที่มีผิวด่างพร้อย คือผิวไม่เกลี้ยงเกลา
๒.พิจารณาโดยเพศ อย่ากำหนดว่า ร่างกายนี้เป็นหญิงหรือชาย พึงพิจารณาว่า ซากศพนี้เป็นร่างกายของคนที่มีอายุน้อย มีอายุกลางคน หรือเป็นคนแก่
๓.กำหนดพิจารณาโยสัณฐาน คือกำหนดพิจารณาว่า นี่เป็นคอ นี่เป็นศรีษะ เป็นท้อง เป็นเอว เป็นขา เป็นเท้า เป็นแขน เป็นมือ ดังนี้เป็นต้น
๔.กำหนดโดยทิศ ทิศนี้ท่านหมายเอาสองทิศ คือ ทิศเบื้องบน ได้แก่ทางด้าน ศีรษะ ทิศเบื้องต่ำ ได้แก่ทางด้านปลายเท้าของซากศพ
๕.กำหนดพิจารณาโดยที่ตั้ง ท่านให้พิจารณากำหนดจดจำว่า ซากศพนี้ศีรษะ วางอยู่ที่ตรงนี้ มือวางอยู่ตรงนี้ ตัวเราเอง เวลาที่พิจารณาอสุภนี้ เรายืนอยู่ตรงนี้
๖.กำหนดพิจารณาโดยกำหนดรู้ หมายถึงการกำหนดรู้ว่า ร่างกายสัตว์และของ มนุษย์ มีอาการ ๓๒ เป็นที่สุด ไม่มีอะไรสวยสดงดงามล้วนแล้วแต่เป็นสิ่งน่าเกลียด น่าโสโครกทั้งนั้น
อสุภกรรมฐาน ที่ท่านสอนไว้ถึง ๑๐ อย่าง มีความหมายอย่างที่ว่ามานี้แล้วขอท่านนักปฏิบัติ ที่จะฝึกหัดกำจัดอำนาจราคะนั่นก็ คือความกำหนัดยินดีในเพศตรงข้ามหรือเป็นนักนิยมสีสันวรรณะแล้ว ท่านจงเลือกฝึกในอสุภทั้ง ๑๐ อย่างนี้ อย่างใดอย่างหนึ่งที่เหมาะสม แก่ความรู้สึกเดิม ที่มีความกำหนัดยินดีอยู่นั้นเพื่อผลในการปฏิบัติ ในส่วนวิปัสสนาญาณ เพื่อมรรคผลต่อไปเถิด ...........
