ปูม้าเป็นทรัพยากรสัตว์น้ำที่มีมูลค่าและมีความสำคัญทางเศรษฐกิจของไทย มีแหล่งที่อยู่อาศัยแพร่กระจายทั่วไปบริเวณใกล้ชายฝั่งทะเลอันดามันและฝั่งอ่าวไทย แต่หลังจากปี 2543 เป็นต้นมา ปูม้าในธรรมชาติลดลงอย่างมาก เนื่องจากมีการใช้เครื่องมือประมงปูม้าที่มีประสิทธิภาพ (over fishing) เช่น ลอบพับ และอวน มาใช้จับปูมากขึ้นเพื่อสนองความต้องการของตลาดปูม้าทั้งในและต่างประเทศ ทำให้ปูในธรรมชาติไม่สามารถเกิดทดแทนได้ทันและอยู่ในสภาพถดถอย และในปี 2547 ผลผลิตปูม้าจากการประมงชายฝั่งในพื้นที่อ่าวสิเกาประมาณร้อยละ 64.3 ถูกจับด้วยเครื่องมือลอบปูและไซปู และมีการจับปูม้าขนาดเล็กมาใช้ประโยชน์ ทำให้เกิดการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรปูม้าที่ไม่คุ้มค่า ส่งผลกระทบต่อการเกิดทดแทน ทำให้ทรัพยากรปูม้าที่เคยอุดมสมบูรณ์ในบริเวณชายฝั่งทะเลจังหวัดตรังเกิดความเสื่อมโทรม
สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) จึงสนับสนุนการจัดทำโครงการ การจัดการประมงปูม้าในอำเภอสิเกา จังหวัดตรัง แก่ ผศ. ธงชัย นิติรัฐสุวรรณ สังกัดมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตตรัง โดยมีเป้าหมายเพื่อเป็นข้อมูลเชิงนโยบายในการเสนอแนะแนวทางการอนุรักษ์ปูม้า ให้แก่หน่วยงานภาครัฐ ซึ่งผลจากงานวิจัยดังกล่าวสะท้อนให้เห็นว่า หากนโยบายหรือมาตรการที่ใช้มีผลกระทบต่อรายได้ของชาวประมง ชาวประมงจะไม่ให้ความร่วมมือ ดังนั้นหากได้มีการร่วมคิดร่วมทำเพื่อหาแนวทางการแก้ไขปัญหาร่วมกันระหว่าง ภาครัฐและประชาชนคือชาวประมงในพื้นที่ตั้งแต่ต้นทางน่าจะเกิดประโยชน์และ ความร่วมมือในการดำเนินงานให้บรรลุเป้าหมายได้ สกว. จึงได้พัฒนาโครงการเพื่อต่อยอดจากงานวิจัยดังกล่าวในโครงการ การจัดการประมงปูม้าแบบชุมชนมีส่วนร่วมเพื่อการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน แก่อาจารย์อภิรักษ์ สงรักษ์ เพื่อสนับสนุนการเลี้ยงปูม้าในคอกโดยให้ชาวประมงมีส่วนร่วมในการบริหาร จัดการภายในชุมชนเอง และเป็นแนวทางการใช้ทรัพยากรและทุนที่มีอยู่ในท้องถิ่นให้เกิดประโยชน์คุ้ม ค่า และเป็นการฟื้นฟูประชากรปูม้าที่กำลังถดถอย รวมทั้งพัฒนาความร่วมมือกับองค์กรและหน่วยงานในระดับพื้นที่และส่วนกลาง
ผลจากการดำเนินงานทำให้เกิด
1) การขยายโครงการขุนปูม้าและธนาคารปูม้าในระดับชุมชนของจังหวัดตรังและจังหวัดใกล้เคียงจำนวน 7 ชุมชน ได้แก่ กิจกรรมการเลี้ยงปูม้าในชุมชนเกาะสุกร อำเภอปะเหลียน จังหวัดตรัง โดยองค์การบริหารส่วนตำบลเกาะสุกร, ชุมชนบ้านหยงสตาร์ อำเภอปะเหลียน จังหวัดตรัง โดยองค์การบริหารส่วนตำบลท่าข้าม, ชุมชนบ้านติงไหร อำเภอเหนือคลอง จังหวัดกระบี่ โดยองค์การบริหารส่วนตำบลเกาะศรีบอยา, กิจกรรมธนาคารปูม้าในชุมชนบ้านน้ำราบ อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง, ชุมชนบ้านปากคลอง อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง, ชุมชนบ้านฉางหลาง อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง และชุมชนบ้านพระม่วง อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง
2) เกิดการขยายโครงการด้านธนาคารปูม้าสู่การจัดการประมงในเขตพื้นที่ชายฝั่งทะเลร่วมกับองค์กรพัฒนาชุมชน (NGOs) ภาคใต้ในโครงการเขตเลเสบ้าน (เขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำวัยอ่อนสี่หมู่บ้าน จังหวัดตรัง) ได้แก่ บ้านเกาะมุกด์ บ้านน้ำราบ น้ำควนตุ้งกู และบ้านฉางหลาง ซึ่งช่วยให้เกิดขอบเขตการครอบคลุมพื้นที่อนุรักษ์ประมาณ 44.02 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นพื้นที่ 27,518 ไร่ และผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการฟื้นฟูทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งในพื้นที่ เขตอนุรักษ์นี้ได้มีการผลักดันการใช้ประโยชน์จากผลงานวิจัยของโครงการ การจัดการประมงปูม้าโดยชุมชนมีส่วนร่วม เข้าเป็นส่วนหนึ่งของแผนระยะยาว และแผนปฏิบัติการในปี 2552 นอกจากนี้ ผลจากการดำเนินงานวิจัยดังกล่าว คณะนักวิจัยได้ร่วมกับสำนักงานประมงจังหวัด ศูนย์อนุรักษ์และการจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งที่ 4 ในการจัดทำแผนเพื่อขอสนับสนุนงบประมาณจากจังหวัดตรัง (งบอยู่ดีมีสุข) ประจำปี 2552 และขณะนี้ได้รับการสนับสนุนงบประมาณในวงเงิน 800,000 บาท ครอบคลุมพื้นที่ 4 หมู่บ้านใน 4 อำเภอ และคาดว่าจะสามารถเริ่มดำเนินการได้ในเดือนมีนาคม 2552 นับเป็นผลสัมฤทธิ์ที่เกินความคาดหมาย
นอกจากนี้ยังพบว่าได้มีการขยายผลการใช้ประโยชน์จากผลงานวิจัย ไปยังหน่วยงานอื่นๆ ทั้งในพื้นที่จังหวัดตรังและจังหวัดใกล้เคียง คือ กระบี่ ซึ่งประกอบด้วยหน่วยงานด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม หน่วยงานองค์กรการปกครองส่วนจังหวัดและองค์กรการปกครองส่วนท้องถิ่น รวมกว่า 17 หน่วยงาน ได้มีการนำหลักการและแนวทางจากผลงานวิจัยที่ได้ไปประยุกต์ใช้ ได้แก่ ศูนย์อนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งที่ 4 จังหวัดภูเก็ต เครือข่ายความร่วมมือฟื้นฟูชุมชนชายฝั่งอันดามัน มูลนิธิเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน องค์การบริหารส่วนจังหวัดตรังคณะทำงานด้านการจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง คณะกรรมการบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งจังหวัดตรัง ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดตรัง สำนักงานประมงจังหวัดตรัง องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อหิน อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง, องค์การบริหารส่วนตำบลเขาไม้แก้ว อำเภอสิเกา จังหวัดตรังองค์การบริหารส่วนตำบลเกาะสุกร อำเภอปะเหลียน จังหวัดตรัง องค์การบริหารส่วนตำบลท่าข้าม อำเภอปะเหลียน จังหวัดตรัง, องค์การบริหารส่วนตำบลบางสัก อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง องค์การบริหารส่วนตำบลนาเกลือ อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง ชมรมชาวประมงพื้นบ้านจังหวัดตรัง กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย วิทยาเขตตรัง กลุ่มวิสาหกิจเลี้ยงปลากระชังบ้านพรุจูด ตำบลบ่อหิน อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง คณะกรรมการบริหารแนวเขตอนุรักษ์สัตว์น้ำวัยอ่อนสี่หมู่บ้าน และสถานีเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง จังหวัดตรัง
ขอบคุณข้อมูลภายใต้ความร่วมมือของงานสื่อสารสังคม (สกว.) กับวิชาการดอทคอม
ที่มา : ประชาคมวิจัย
