ตอนนี้คาดว่าทุกคนคงตระหนกตกใจกับข่าวที่เด็กนักเรียนกว่า 50 ราย เสพยาแก้ไอ เด็กซ์โตรเมโทรแฟน เกินขนาด โดยรุ่นพี่ที่ซื้อยาแก้ไอจากร้านเกม มาเสพและขายต่อให้รุ่นน้อง อ้างว่าลดการเจ็บปวดจากการถูกทำโทษ และสมองปลอดโปร่ง หน้าขาวนวล ปัจจุบันพบว่า มีการนำยาแก้ไอชนิดนี้มาใช้เพื่อให้เกิดอาการเคลิบเคลิ้ม หรือหวังผลให้เกิดการเมาโดยไม่ต้องดื่มแอลกอฮอล์ หรือเอามาใช้ผิดวัตถุประสงค์ เช่น ไม่ให้เกิดอาการเจ็บปวด เมื่อถูกครูทำโทษ (ตี) พอฟังผู้จำหน่ายกล่าวเหตุผลแล้วยิ่งรู้สึกอ่อนอกอ่อนใจ เป็นการสะท้อนสภาพสังคมไทยที่ไม่ถูกไม่ควร
เดิมยาตัวดังกล่าว มีการใช้กันอย่างแพร่หลายในคนไข้กลุ่มที่ติดยา หรือคนไข้จิตเวชบางกลุ่ม โดยจะนำยาแก้ไอชนิดน้ำสูตรที่มี เด็กซ์โตรเมโทรแฟน ไฮโดรโบรไมด์ มาผสมกับน้ำอัดลมดื่มกัน โดยปกติแล้ว ยาตัวนี้เป็นยาแก้ไอหากกินในขนาดที่แพทย์สั่งจะช่วยในการระงับอาการไอ แต่หากนำมาผสมให้มากกว่าขนาดรักษา ก็จะทำให้เกิดอาการเคลิบเคลิ้มคล้ายกับการเสพสุราได้
ตัวยา เด็กซ์โตรเมโทรแฟน หรือชื่อย่อ ดีเอ็มเอ็กซ์ หากใช้เพื่อแก้ไอในขนาดที่แพทย์สั่ง จะมีความปลอดภัยสูง ผลข้างเคียงน้อย แต่การนำมาใช้ในทางที่ผิดไม่ว่าจากการแนะนำต่อ หรือผู้ป่วยค้นพบผลการใช้ดังที่กล่าวไว้ข้างต้น อาจจะนำไปใช้ในทางที่ผิดได้ กลไกการออกฤทธิ์ของ ดีเอ็มเอ็กซ์ นั้น จะมีผลที่ศูนย์ควบคุมการไอที่สมองส่วนเมดุลลา ซึ่งอยู่บริเวณแกนสมอง ทำให้ไอน้อยลง แต่จะไม่มีฤทธิ์แบบอนุพันธ์ฝิ่น ซึ่งกดระดับการไอ ระงับอาการปวด กดการหายใจ และการเสพติด ตัวยาดังกล่าวจะดูดซึมทางลำไส้ได้ดีออกฤทธิ์เร็วภายในครึ่งชั่วโมง หลังรับประทานเข้าไป เมื่อเข้าสู่ร่างกายจะถูกเอนไซม์ในตับเปลี่ยนรูป ทำให้เกิดอาการเคลิ้มสุข จนถึงอาการประสาทหลอน กระตือรือร้น
ตัวยาชนิดนี้ เป็นที่รู้จักดีในหมู่วัยรุ่นในหลาย ๆ ประเทศ ว่าเป็นยาที่สามารถนำไปใช้ในทางที่ผิด โดยมีชื่อเรียกที่เป็นคำเฉพาะในหมู่ผู้ใช้ ได้แก่ เรด เดวิล, พัวร์ แมนส์ พีซีพี, ดีเอ็มเอ็กซ์, ซีซีซี, โรโบ และ เด็กซ์ นอกจากนี้ยังพบข้อมูลมากมายในเว็บไซต์ ที่แนะนำให้ใช้ยาในทางที่ผิด แต่ที่อันตรายเป็นอย่างมากก็คือ มีการซื้อขายผ่านทางอินเทอร์เน็ตกันในปัจจุบัน
สำหรับขนาดการใช้ยา จากการสำรวจในต่างประเทศพบว่า ขนาดที่ผู้ป่วยมักจะใช้คือ 8 เม็ด หรือ 16 เม็ด ( 2-60 เม็ด) เนื่องจากยามีขนาดบรรจุแผงละ 8 เม็ด จึงพบว่าผู้ป่วยมักจะรับประทานครั้งละ 1-2 แผง การรับประทานยาขนาด 8-16 เม็ดนี้ เข้าไปเป็นเวลานาน ผลที่เกิดขึ้นในระยะยาวต่อสภาวะจิตใจยังไม่ทราบแน่ชัด แต่ข้อมูลจากการเฝ้าสังเกตการเป็นเวลาหลายเดือนมีรายงานว่ามีผู้รับประทานยา เด็กซ์โตรเมโทรแฟน 1,500 มิลลิกรัม (10 เม็ด) ในคราวเดียว จะมีอาการเหมือนวิกลจริตเป็นเวลา 24-48 ชั่วโมง หลังจากรับประทานยาเข้าไป หลังจากนั้นจะมีอาการซึมเศร้า อยากฆ่าตัวตาย นอนไม่หลับ แต่เมื่อหยุดยาแล้ว อาการเหล่านี้ก็จะหายไป
คำถามที่ตามมาก็คือ แล้วจะทำอย่างไรเมื่อพบว่าบุตรหลานใช้ยาชนิดนี้ในทางที่ผิดหรือเกินขนาด
ถ้ารับประทานยาชนิดนี้ในปริมาณมากภายในหนึ่งชั่วโมง ให้รีบนำส่งโรงพยาบาลเพื่อช่วยล้างท้อง แต่หากนานกว่าหนึ่งชั่วโมง มักใช้ผงถ่านเข้าช่วย ผงถ่านจะไปจับกับ เด็กซ์โตรเมโทรแฟน ได้ดี โดยให้ทุก ๆ 6 ชั่วโมง ทั้งนี้ อาจต้องรับตัวไว้ดูอาการในโรงพยาบาล กรณีที่รับประทานยาเข้าไปไม่มาก ก็อาจสังเกตอาการรอให้ยาหมดฤทธิ์ไป แนะนำว่าในเด็ก ให้ปรึกษากุมารแพทย์ จิตเวชเด็ก เพื่อให้รับคำแนะนำและทราบขั้นตอนในการเลิกยา ซึ่งง่ายกว่ายาเสพติดประเภทอื่น เพราะไม่ค่อยมีอาการทางกายของการอยากยา
สำหรับขนาดที่แนะนำโดยฉลากยา ขนาดใช้ยาในเด็ก อายุต่ำกว่า 2 ขวบ ใช้ตามแพทย์ สั่งเท่านั้น/อายุ 2-5 ขวบ รับประทานยาน้ำเชื่อมครั้งละค่อน (1/4)-1 ช้อนชา วันละ 3-4 ครั้ง เมื่อมีอาการไอ/อายุ 6-12 ขวบ รับประทานยาน้ำเชื่อมครั้งละครึ่ง (1/2)-1 ช้อนชา ทุก 4 ชั่วโมง หรือยาเม็ด ครั้งละ 1 เม็ด ทุก 6-8 ชั่วโมง ตามอาการที่เป็น สำหรับยาอม ให้อมครั้งละ 1 เม็ด ทุก 4 ชั่วโมง
ส่วนขนาดใช้ยาในเด็กอายุมาก กว่า 12 ขวบ และผู้ใหญ่ ให้รับประทานยาน้ำเชื่อมครั้งละ 1 ช้อนชา ทุก 4 ชั่วโมง หรือยาเม็ด ครั้งละ 2 เม็ด ทุก 6-8 ชั่วโมงตามอาการที่เป็น สำหรับยาอมให้อมต่อเนื่อง 2 เม็ด ทุก 4-8 ชั่วโมง ขนาดที่ปลอดภัยในเด็กโตหรือผู้ใหญ่คือ 15-30 มิลลิกรัม
แต่ผู้ที่ใช้ในทางที่ผิดมักใช้ในขนาดสูง คือราว 360 มิลลิกรัม (ตั้งแต่ 3-10 เม็ดขึ้นไปต่อครั้ง) โดยสามารถทำให้เกิดอาการเคลิ้มไปจนถึงอาการประสาทหลอน ซึ่งจะออกฤทธิ์ยาวนานประมาณ 6 ชม. จึงจะหมดฤทธิ์ไปเอง นอกจากนี้จากรายงานยังพบว่า หากใช้ในขนาดสูง อาจทำให้เกิดพฤติกรรมก้าวร้าว เกิดภาพหลอน ทำร้ายผู้อื่น ชัก หรือเสียชีวิตได้ อาการสังเกตของการได้รับพิษเฉียบพลันจากการได้รับดีเอ็มเอ็กซ์เกินขนาด ได้แก่ คลื่นไส้ อาเจียน เวียนศีรษะ มึนงง ง่วงนอน กล้ามเนื้อทำงานไม่ประสานกัน ม่านตาขยาย พูดไม่ชัด เคลิบเคลิ้ม หัวใจเต้นเร็ว ความดันโลหิตสูง ปัสสาวะไม่ออก ประสาทหลอน หรือ กระวนกระวาย สั่นเทิ้ม ชัก ปวดศีรษะ ทั้งนี้ ยาเด็กซ์โตร เมโทรแฟน ต้องใช้ในปริมาณที่เหมาะสม คือผู้ใหญ่ไม่ควรเกิน 125 มิลลิกรัม หรือ 8 เม็ดต่อวัน ส่วนเด็กไม่ควรเกิน 62 มิลลิกรัม หรือ 4 เม็ดต่อวัน
สรุปที่นำมาเล่าวันนี้ ว่าเป็นเรื่องเก่ามาเล่าใหม่ เพราะปัญหานี้มีมานานแล้ว ซึ่งคงต้องทำการปฏิรูประบบและปลูกฝังจิตนิสัย ช่วยเหลือ แนะนำเด็กในทางที่ถูก จึงขอฝากผู้ปกครอง เภสัชกร คุณครู ร้านขายยา และร้านเกม ให้ช่วยกันดูแลในเรื่องนี้กันอย่างเร่งด่วน.
นพ.ศักดา อาจองค์
อาจารย์ประจำภาควิชาเวชศาสตร์ฉุกเฉิน
คณะพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
